Ontslagen worden. Het is één van de meest ingrijpende gebeurtenissen die een werknemer kan meemaken. Toch zien we dat werkgevers regelmatig niet zorgvuldig, niet empathisch en niet eerlijk handelen. Waarschijnlijk is het niet zo bedoeld, maar het kan wel degelijk zo ervaren worden door de betreffende medewerker. In mijn praktijk hoor ik te vaak verhalen over de ervaringen van mijn cliënten die mij doen denken: dat kan echt beter!
Onverwachte ontslagen, gebrekkige communicatie en een gevoel van rechteloosheid laten diepe sporen achter bij werknemers. Dit kan en moet anders. Werkgevers en werknemers kunnen, moeten samen werken aan een betere werkomgeving—ook/juist wanneer afscheid onvermijdelijk is.

Het Probleem: Een gebroken systeem

Het slecht omgaan met ontslag komt vaak voort uit een combinatie van haastige beslissingen, een gebrek aan empathie en onvoldoende oog voor perspectieven van werknemers. In sommige gevallen wordt het hele proces zelfs gereduceerd tot een snelle transactie: een brief op je bureau, een exitgesprek van tien minuten, en de deur wordt achter je dichtgeslagen.

Maar wat werkgevers zich vaak niet realiseren, is dat een ontslag méér is dan een zakelijke beslissing. Het raakt mensen in hun identiteit, hun eigenwaarde en hun toekomstbeeld. Een onzorgvuldige aanpak kan gevoelens van onzekerheid, boosheid en wanhoop versterken, waardoor werknemers zich niet alleen onrechtvaardig behandeld voelen, maar ook met een immens gebrek aan vertrouwen de arbeidsmarkt weer op gaan. In sommige gevallen kan het zelfs leiden tot klachten die horen bij complexe rouw. Het onderzoek dat ik hierover deed, is als download beschikbaar bij mijn blog van mei.

Waar gaat het fout met ontslag?

Waar zit de kern van het probleem? Dat kan variëren van een tekort aan ervaring bij managers tot een bedrijfscultuur waarin mensen worden gezien als middelen in plaats van als individuen. Vaak ontbreken de juiste procedures en de tijd die nodig is om een afscheid goed en respectvol te regelen. Daarnaast wordt maar al te vaak het belang van communicatie onderschat: een goed gesprek voeren is moeilijk, zeker wanneer het gaat om het overbrengen van slecht nieuws.

Ook speelt stress en werkdruk een rol. Werkgevers die zelf onder zware economische druk staan, voelen soms geen ruimte voor een zorgvuldige aanpak van een ontslag. Ze leunen op juridische kaders, maar vergeten dat ze met mensen werken, niet met contracten.

Hoe kan het beter?

Een rechtvaardig en respectvol ontslagproces vereist meer dan het opvolgen van de wettelijke bepalingen. Hieronder deel ik een aantal praktische aanbevelingen voor werkgevers én werknemers om afscheid menselijker te maken:

1. Transparantie en communicatie
   Een onverwacht ontslag is vaak het pijnlijkst. Zorg ervoor dat je als werkgever tijdig signaleert wanneer een situatie niet goed loopt. Deel deze inzichten open en eerlijk, zodat werknemers niet volledig uit het niets met een ontslag worden geconfronteerd. Geef werknemers ook de kans om hun eigen rol hierin te begrijpen en eventueel te verbeteren.
2. Een doordacht proces
   Een ontslag is meer dan een zakelijke transactie – het is een moment van afscheid. Zorg dus voor een goed doordacht proces. Dit kan betekenen dat je tijd vrijmaakt voor een oprecht gesprek, waar ruimte is voor vragen, emoties en een blik op de toekomst. Overweeg om een outplacementtraject aan te bieden of ondersteuning in loopbaanontwikkeling.
3. Empathie centraal stellen
   Het tonen van oprechte empathie is misschien wel het grootste verschil tussen een rechtvaardig en onrechtvaardig ontslag. Dit vraagt van leidinggevenden dat ze zich écht verplaatsen in de situatie van de medewerker en tijd nemen om moeilijke gesprekken niet alleen goed te voeren, maar ook goed af te ronden.
4. Oog voor wederzijds respect
   Het geven van een schouderklop, zelfs wanneer het slecht nieuws is, kan een wereld van verschil maken. Laat werknemers weten dat ze waardevol zijn geweest en dat hun inzet niet wordt vergeten. Benoem de dingen die goed gingen, naast de redenen waarom je tot dit besluit bent gekomen.

Wat vraagt dit van werknemers?

Respect en rechtvaardigheid in het ontslagproces is niet alleen een verantwoordelijkheid van werkgevers. Ook werknemers hebben een rol te spelen. Een open houding – zelfs bij slecht nieuws – helpt om constructief in het proces te staan. Blijf professioneel, stel vragen waar ruimte is, en probeer kort vooruit te kijken: wat kun je leren van de situatie en welke stappen kun je zetten richting een nieuwe kans?

Een laatste reflectie

Het beter omgaan met ontslag vraagt om een verschuiving in mindset. Werkgevers kunnen ontslag niet langer zien als een simpele zakelijke handeling, maar moeten het erkennen als een menselijk proces. Voor werknemers geldt dat proactieve reflectie en geduld vaak helpen om een moeilijke situatie toch toekomstgericht te maken.

Is ‘elegant’ omgaan met ontslag tijdrovend en lastig? Misschien. Maar wanneer we de menselijke waarde en het wederzijdse respect centraal stellen, zal duidelijk worden dat de winst veel groter is dan het ongemak. Laten we het samen beter maken. Echt beter. Zodat een afscheid geen breuk is, maar een nieuwe kans voor beide partijen.
Josée van Hage
Juni 2025